Obecnie w Polsce występują dwa systemy orzecznictwa: orzecznictwo do celów rentowych oraz orzecznictwo do celów pozarentowych.
W związku z tym osoba niepełnosprawna może legitymować się dwoma orzeczeniami. Jedno będzie mówiło o niezdolności do pracy na podstawie, którego można otrzymać świadczenie rentowe, a drugie o stopniu niepełnosprawności mówiące w sposób szczegółowy o przysługujących ulgach i uprawnieniach.
Orzecznictwo do celów rentowych jest prowadzone przez lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), oraz komisje lekarskie ZUS. O niezdolności do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS. Jeżeli nie zgadzamy się z jego opinią, możemy odwołać się do komisji orzekania ZUS. Przy niekorzystnym werdykcie komisji możemy odwołać się do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Należy pamiętać o zachowaniu terminów odwołania (podane są na pisemnej decyzji, od której się odwołujemy). Koniecznie też trzeba zachować porządek odwołania – od decyzji lekarza orzecznika nie można odwołać się bezpośrednio do sądu, pomijając komisję.
Natomiast orzeczenie do celów pozarentowych orzeka o niepełnosprawności i prowadzone jest przez Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Niepełnosprawność jest pojęciem dużo szerszym niż niezdolność do pracy. Orzekając o tym, czy osoba jest niepełnosprawna, bierze się pod uwagę wiele czynników, nie tylko możliwość wykonywania pracy. Można przyjąć, że łatwiej otrzymać status osoby z niepełnosprawnością niż niezdolnej do pracy. Zespół orzeka:
- dzieci do 16. r.ż. – o niepełnosprawności (w przypadku dzieci nie orzeka się stopni niepełnosprawności),
- osoby powyżej 16. r.ż. – określając trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny umiarkowany, lekki.
Polskie prawo dopuszcza posiadanie orzeczeń wydanych przez różne instytucje (np. ZUS i Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności). Mimo równoważności orzeczeń wydawanych do celów rentowych i pozarentowych w pewnych sytuacjach warto mieć oba, gdyż orzeczenia wydawane są niezależnie i mogą być na różny okres.
Posiadanie dwóch orzeczeń znacznie zmniejsza ryzyko utraty określonych ulg i świadczeń, w okresie np. oczekiwania na kolejną komisję.
Na podstawie w/w orzeczeń można ubiegać się o zasiłek stały wypłacany przez ośrodki pomocy społecznej. Jest to świadczenie, które przysługuje osobie, która jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności i nie przekracza limitu dochodów. Wysokość zasiłku zależy od wysokości dochodów - im bardziej się zbliżają do kryterium dochodowego, tym zasiłek jest niższy.
Zasiłek stały przysługuje:
1) pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej – 477 zł;
2) pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie są niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie – 351 zł.
W wątku pojawia się pytanie o zasiłek pielęgnacyjny. Mianowicie zasiłek pielęgnacyjny przyznawany jest w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje:
- niepełnosprawnemu dziecku
- osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
- osobie która ukończyła 75 lat,
- osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstałą do ukończenia 21 roku życia.
Wysokość zasiłku pielęgnacyjnego wynosi 153 zł.